Uzun yıllar kullanılabilenler olduğu gibi kullanılamayanlar da oluyor. Ya da kullanmak istemediğimiz için, eskisini beğenmediğimiz için veya daha üst modellerini daha iyi bulduğumuz için değiştiriyoruz.
Peki kullanılmayan elektronik aygıtlara ne oluyor?
Artık kullanılmayarak atılmış tüm elektronik aygıtlar, e-atıkları oluşturur. Elektronik atıklar, yalnızca bu iş için kurulmuş özel tesislerde geri dönüştürülür. Tesise gelen elektronik atıkların bazı kısımlarını burada çalışan işçiler elleriyle söker. Bu aşamada sökülen çoğunlukla değerli madenlerin olduğu kısımlar, metal çerçeveler, plastik parçalar, güç kaynakları ve devre kartları gibi bazı kısımlardır. Kalan kısımlar parçalama işlemi yapan makinelerde parçalanır. Bazı tesislerde ise elektronik atıklar sökme işlemi uygulanmadan doğrudan parçalama makinesine gönderilir. Parçalama makinelerinin, işlem sırasında çıkan tozları toplayan birer sistemi de vardır.
Sonra sıra parçalarda kalan metalin cam ve plastiklerden ayrıştırılmasına gelir. Bunun için parçalar kimi zaman elle ayrılır, kimi zamanda mıknatısların ve eleklerin bulunduğu ayrıcılardan geçirilir. Bazı metallere ayrıştırmak içinse kimyasal maddeler kullanılır. Bu kimyasal işlemler yapılırken tehlikeli gazlar açığa çıkabilir. Tabii ki tesislerin bu gazları toplayan ve kontrol altına alan sistemleri de bulunur. Elde edilen ayrıştırılmış atıklardansa pek çok şey yapılabilir. İnşaat ve yol yapım malzemesi, otomobil aküsü, mücevher çatal bıçak takımı ve daha neler neler...
Elektronik atıkların doğru biçimde geri dönüştürülmesi, gezegenimizdeki tüm canlılar için yaşamsal önem taşır. Yanlış işlemler, toprakta, yer altı sularında ve havada kirliliğin artmasına ve sonuç olarak tüm canlılarla birlikte insanlarda da bazı hastalıklara neden olabilir. Geri dönüşüm tesislerinde kullanılan kimyasal maddelerin doğru depolanması, atıkların çıkacak gaz ya da toza karşı önlem alınarak yakılması ya da parçalanması ve çalışanların koruyucu giysiler giymesi elektronik atıkların geri dönüştürülmesi sırasında alınabilecek önlemlerden bazıları.
Elbette elektronik atıklar ve onların geri dönüştürülmesi ile ilgili bizim de yapabileceğimiz şeyler var. Öncelikle olabildiğince elektronik atık çıkarmamaya çabalamamız gerek. Bu amaçla hâlâ kullanılabilir durumda olan ancak kullanmak istemediğimiz elektronik aygıtlarımızı çöpe atmak yerine kullanması için başka birine verebiliriz. Kullanılabilir durumdaki bir aygıtımızı zorunlu olmadıkça yeni modeliyle değiştirmek yerine bozulana kadar kullanabiliriz. Bozulan ya da kırılan aygıtları tamir ettirebiliriz. Tüm bunları yapsak da yine elektronik atıklarımız oluşacaktır elbette. İşte onları da yani kullanılmayacak ya da tamir edilemeyecek durumda olanları da doğru yerlere atmalı doğru yerlere atmalı ya da göndermeliyiz.
Ülkemizde T.C Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, elektronik atıkların toplanması için bazı kuruluşları yetkilendirmiştir. Bu kuruluşlar topladıkları elektronik atıkları, elektronik atık geri dönüşüm tesislerine götürüyor ve işlemlerin doğru yapılıp yapılmadığını takip ediyor. Boyutu büyük ve ağır elektronik atıkları ise belediyelerden veya aygıtınızın yenisini aldığınız yere elektronik atığınızın geri dönüşümü için evinizden alınmasını isteyebilirsiniz.
Dünya'da elektronik atıkların yalnızca %15'e yakınının geri dönüştürüldüğü, kalanının ise diğer çöpelerle birlikte gömüldüğü veya yakıldığı tahmin ediliyor.
Elektronik atıklarla birlikte farklı malzemeler kullanılarak çeşitli sanat eserleri de yapılmıştır.
Beyzanur GÜVEN
Kaynaklar
Tübitak
Bilim Çocuk (15 Aralık 2020)
