İKİ YILDIR İZLEME YAPILIYOR
Daha önce TÜBİTAK projesi olarak tamamlanan bir akademik çalışmanın sonucunda elde edilen deneyim ve birikimin ışığında 2021 yılı içinde kurulan sistem yaklaşık iki senedir iyileştirilerek çalıştırılıyor.
Uluslar arası bilgi birikimi bakımından faydalı bilgilere ulaşıldığı belirtilen ve yürütücülüğünü Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümü’nden Doç. Dr. Ozan Ünsalan'ın yaptığı TÜBİTAK-MFAG/113F035 no’lu ve Meteor Takip Sistemleri konulu proje 2017 yılında tamamlanmıştı.
Meteor takip çalışmalarının yaygınlaştırılarak yürütülmesinde ülkemizin ve üniversitelerimizin çok yönlü görünürlüğü bakımından da önemli yararlar olduğu biliniyor. Tamamlanan projenin devamında, Yozgat Bozok Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fizik Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Böyükata’nın da yer aldığı araştırmacı ekibiyle birlikte, Kayseri ve Yozgat coğrafi konumunda da 3 farklı noktadan izlemeye yönelik takip sistemi 2021 yılında kuruldu.
Bu yeni çalışma ile bölge için daha nitelikli araştırma altyapısı oluşturma çalışmalarına da katkı verilmeye çalışılıyor. Meteor takip sistemleri için NASA-SETI enstitüsünden Dr. Peter JENNISKENS ve ekibince temin edilen CAMS (Cameras for Allsky Meteor Surveillance) yazılımı ve Doç. Dr. Ozan Ünsalan tarafından sağlanan ekipman kullanılmaktadır.
Erciyes Üniversitesi, Yozgat Bozok Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi ve Akdağmadeni Meslek Yüksekokulu binalarında kurulan sistem internet altyapısı üzerinden işletiliyor. Kameraların mercekleri yenilenerek daha nitelikli çalıştırılması yönünde gözden geçirmeler de araştırmacılar tarafından yapılıyor.
“ÜÇGENLEME YÖNTEMİ” KULLANILIYOR
Uygun kurulum ve işletim altyapısı sağlandığında güvenilir verilerin elde edilmesinin mümkün olduğu çalışmaların sonuçları yeni deneyim kazanılmasına katkı verecek düzeydedir. Fiziksel bir bakım gerektiğinde araştırmacıların yerinde müdahale edebildiği sisteme uzaktan erişim yoluyla da iletişim mümkün olup sistemsel sorunlar kolaylıkla giderilebilmektedir.
Kurulan sistemle meteorlar atmosferik girişlerinden itibaren birbirlerinden 150 km’lik mesafe içinde kalacak şekilde, yaklaşık olarak eşkenar üçgen şeklinde bir ağ içinde yer alan üç istasyondan karşılaştırmalı olarak takip edilip giriş hızları, yörüngeleri ve Kepler yörünge elemanları, “üçgenleme yöntemiyle” hassas bir şekilde tespit edilebilmektedir. Bilinen büyük meteor yağmurlarına ek olarak minör (küçük) meteor yağmurlarının tespiti ve yeni keşifler de yapılabilmektedir.
Yozgat Çandır ilçesinin odak notada kaldığı bu üç istasyonun, birbirlerine göre maksimum 150 km’lik mesafelerde kuruldu. Bunun sebebi, kullanılan kameraların görüş açılarının birbirlerini kapsayacak şekilde, bu mesafelerde yeterli olmasıdır.
DAHA ÖNCE DE BİNLERCE METEOR GÖZLENMİŞ
Daha önce tamamlanmış olan MFAG/113F035 no’lu projede, TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Gözlem İstasyonu, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi-Ulupınar Gözlemevi, Gaziantep Üniversitesi Fizik Bölümü, Mersin Çağ Üniversitesi Gözlemevi ve Malatya İnönü Üniversitesi Gözlemevi’nde yerleştirilmiş olan birbirinden bağımsız istasyonlar ile proje süresince (2014-2017) 7000’den fazla meteor gözlenmiş ve tecrübe edinilmiştir.
Bu tür bireysel istasyonlarda bir meteorun atmosfere girişi her istasyondan “ayrı ayrı” kaydedilmekle beraber, bu çalışmada ise bir eşkenar üçgen şekilli (her bir kenarı en fazla yaklaşık 150 km olacak şekilde) bir ağ içinde yer alan üç farklı istasyondan elde edilen sonuçlar ise “üç istasyondan aynı anda ve karşılıklı” olarak analiz edildiğinde sonuçların hassasiyeti oldukça artmakta ve yeni meteor yağmurları keşfedilmesine de imkân doğmaktadır.
Sadece 1 yıllık bir süreçte dahi 50.000’e yakın meteorun bu şekilde tespit edilebilmesi mümkün olabilmektedir. Bu durum ise bu tür bir çalışmanın önemini ve gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu amaçla, kurulan CAMS sisteminin Yozgat ve Kayseri’de kurulumu planlanarak işler hale getirilen çalışma bölge için ilk niteliğinde öncü bir çalışmadır.
YENİ METEOR YAĞMURLARI KEŞFEDİLEBİLECEK
Bilimsel olarak bakıldığında, bu çalışmadan elde edilecek sonuçların yeni meteor yağmuru türlerinin araştırmacılar tarafından keşfedilmesi potansiyeli yüksektir. Böylece ilgili alanlarla ilgili evrensel bilgi birikiminde de artış olacaktır.
Bugüne kadar Türkiye’de 3 bine yakın meteorun yörüngesi bu şekilde tespit edilmiş olup, aynı zamanda "45P/Honda_Mrkos-Pajdusakova" adıyla bilinen kuyrukluyıldızın kalıntılarını oluşturan ve bugüne kadar var olup olmadığından emin olunmayan bir meteor yağmurunun da keşfi dünyadaki diğer meteor takip sistemleriyle de elde edilen sonuçlarla birleştirilerek İç Anadolu’dan katkı yapılmıştır.
Teknolojik açıdan ele alındığında ise, bu tür sistemlerin ve ilgili yazılımların kurulması sayesinde, nasıl işledikleri tecrübe edilerek daha iyi anlaşılması ve öneminin farkına varılması mümkün olacaktır. Belki yeni benzer sistem ve yazılımların ülkemizde de geliştirilebilmesinin yolu açılacaktır.
Bu tür çalışmalar ve potansiyel sonuçları sayesinde, gözlem/takip sistemlerinin öneminin ortaya çıkması ve halihazırda oldukça ilgi çekmekte olan bu konuya toplumda var olan ilginin daha da artması beklenmektedir.
Sistemlerin kurulduğu bölgelerde ilgi çekecek olması bakımından, kuruldukları il, üniversite ve kurumlara olan ziyaretlerin daha da artması beklentisi de oluşmaktadır.
YERELE ETKİ ÖNEMLİ
Çalışma ekibinde yer alan ve eğitimin farklı katmanlarından hedef gruplara yönelik çalışmaları ile tanınan Yozgat Bozok Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Böyükata, “Yozgat Bozok Üniversitesi merkez yerleşkesinden ve Akdağmadeni ilçesindeki yerleşkesinden takip sisteminin aktif hale getirilmesi hem çalışma açısından hem de üniversitelerin işbirliği açısından olumlu katkı sağlayacak ve güçlü etki doğuracak düzeydedir. Bu çalışma ve yakın gelecekteki benzer çalışmalar hem uluslar arası düzeyde hem de ulusal düzeyde bölgemizi ilgi odağı haline getirebilecektir. Takip sisteminin bölgemizde kurulumu konusu gündeme geldiğinde Yozgat’a öncelik verilmesini arzuladım. Çok zahmetli ve özveri gerektiren bir kurulum süreci yaşadık. Doç. Dr. Ozan Ünsalan’a çok teşekkür ederim. İnanıyorum ki çabalar şu anda olduğu gibi ilerde çok olumlu sonuçlara yol açacaktır” dedi.
Prof. Dr. Mustafa Böyükata süreç içerisinde olumlu yaklaşımlarını görmekten duyduğu memnuniyeti de ifade ederek, Fizik Bölüm Başkanı Prof. Dr. Recep Şahingöz, Dekan Prof. Dr. Taha Niyazi Karaca ve Rektör Prof. Dr. Ahmet Karadağ’a da teşekkür etmek istediğini belirtti.
Sabahattin BİRİNCİ
