İSLÂM BİLİM ADAMLARI
Pîr Ahî Evrân Velî 2
Teşkilâtın lideri olan Debbağ (deri işlemecisi) Ahi Evran Kayseri’de pek çok sanatın icra edildiği sanayi sitesi kurarak hizmet vermiştir. Ahilik sayesinde Ahi Evran, Hacı Bektaş-ı Veli’nin tavsiyesiyle kurduğu bu esnaf dayanışma teşkilatında Horasan menşeyli Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Anadolu’da yaşayan Alevî, Bektâşî, Müslüman, Türkmen halkın sanat, ticaret, ekonomi gibi çeşitli meslek alanlarında yetişmelerini sağlayan, onları hem ekonomik hem de ahlaki yönden yetişmesine hizmet eden, iş hayatını iyi insan meziyetlerini esas alarak düzenleyen, bugünkü esnaf odalarına benzeyen, kendi kural ve kurulları olan, bu "Dabbaklık" teşkilatını kurmuştur.
Ahilik mesleği iyi ahlakın, doğruluğun, kardeşliğin, yardımseverliğin kısacası bütün güzel meziyetlerin birleştiği bir sosyo-ekonomik düzendir. Ahi Evran'a Ahi Baba da denmektedir.
Ahi Evran, yaklaşan Moğol tehlikesine karşı halkı uyarmış, Moğollara karşı Kayseri’yi savunan Ahiler teşkilatını kurmuştur.
1227 ile 1228 yılları arasında muhtemelen Sultan I. Alaeddin Keykubad’ın arzusuyla Konya'ya yerleşen Ahi Evran, burada görevini devam ettirmiştir. Fakat Ahilerin en büyük hamisi olan Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubad, II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in (Anadolu Selçuklu Sultanı) tertiplediği bir suikast sonucu öldürülünce, pek çok Ahi ve Türkmen cezalandırılmış, Ahi Evran de hapsedilmiştir.
II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in ölümünden sonra 1245 yılında serbest bırakılan Ahi Evran, Denizli’ye geçmiştir. 1247'de, Mevlana’nın oğlu Alaeddin Çelebi'nin Mevlana’nın hocası Şems-i Tebrizi’nin öldürülmesinde parmağı olduğu iddiası yayılmıştır. Ayrıca Ahi Evran ile Alaeddin Çelebi'nin bu süreçte birlikte olduğu ve Mevlâna ve hocası Şems-i Tebrizi ile Ahi Evran arasında çekişme olduğu bilinmektedir. Bu olaydan sonra da Kırşehir’e gidip yerleşir ve hayatının sonuna kadar on beş yıl burada kalmıştır.
Ahi Evran’ın şeyhliği altında 13. yüzyılda Ankara ve Kırşehir’de toplanan Ahiler, kısa sürede Selçuklu şehirlerine yayılmışlar ve bazı kaynaklara göre Osmanlı devletinin kuruluşunda etkili olmuşlardır. Buna karşılık Osmanlı Devleti döneminde Ahî Evran’ın esnaf zümresi arasında pîr olarak kazandığı itibar bütün Anadolu, Rumeli, Bosna ve hatta Kırım’a kadar yayılmıştır.
Hacı Bektaş-ı Velî’nin Velâyetnâme adlı eserinde sık sık Kırşehir’i ve Ahi Evran'ı ziyareti, onunla sohbetleri anlatmıştır. Bu teşkilat öyle yayılmıştır ki 13. Yüzyıl’da Anadolu'dan geçen ünlü seyyah yani ortaçağda yaşamış olan Berberî Mağrip bilgini, kaşifi ve seyyahı İbn-i Batuta da Burdur, Gölhisar, Ladik, Milas, Gerçin, Konya, Niğde, Aksaray, Kayseri, Sivas, Gümüş, Erzincan, Erzurum, Birgi, Tire, Manisa, Balıkesir, Bursa, Görele, Geyve, Yenice, Mudurnu, Bolu, Kastamonu, Sinop gibi Anadolu şehirlerindeki ahi zaviyelerinden bahsetmiş ve buralarda misafir olduğunu yazmıştır.
Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu