BİR - İKİ DENEME
Akın var
güneşe akın!
Güneşi zaptedeceğiz
güneşin zaptı yakın!
Nazım Hikmet
Geçen hafta Türk bilim tarihine övünçle kaydettiğimiz önemli bir gelişmeye hep birlikte tanıklık ettik. Bir Türk astronotu olan Alper Gezeravcı uluslararası bir görev misyonu olan Axiom-3 ekibinde yerini alarak uzaya çıkıyordu. Esasında bu gelişmeyi bekliyorduk; zira özellikle son on yıl içinde ardı ardına sıralamış olduğumuz bir dizi bilimsel faaliyet ve ARGE çalışmaları bize bugünleri hazırlıyordu.
13 Aralık 2018 tarihinde uzay ve havacılık alanında yürütülecek bilimsel çalışmaları gerçekleştirmek üzere TUA (Türkiye Uzay Ajansı)'nın kurulmuş olması ile Türkiye, kendisine yeni bir misyon biçiyordu. Bu oluşum, tam da "Türkiye Yüzyılı" parolası ile çıkılan yolun önemli bir kilometre taşını oluşturarak, uzay ve astronomi alanında yeni sayfa daha açmış olarak uzayın derinliklerine doğru sürecek bir yolculuğu başlatacaktı.
Evvelce kendi haberleşme ve gözlem uydularımızı ardı ardına uzaya fırlatarak yörüngelerine yerleştirmiş olduğumuzu, ve böylece sadece haberleşme alanında değil, veri toplama, istihbarat ve diğer konularda dışa bağımlılıktan ülkemizi; bir iki deneme derken kurtarmış oluyorduk.
Uzay ve astronomi alanında yeni bir sayfa daha açtık dedik...
Yeni bir sayfa çünkü, bilim tarihimizde uzay ve astronomi ile ilgili bilimsel faaliyetlerimizin başlangıcı 15. yüzyıla kadar dayanmaktadır.
Henüz Avrupa'da bile uzay ve astronomi alanında kayda değer araştırmaların yapılamadığı bir çağda Türkler, Semerkant'ta Uluğ Bey'in girişimleri ile bir rasathane kurarak uzayı gözlemliyorlardı.
Bu rasathane dünya bilim yapıtlarına girmiş olan önemli keşiflerin yapıldığı bir bilim yuvası olarak bu alanda dünyanın diğer bilimsel çalışmalarına da yön vermekteydi.
Birçok ülkeden önemli bilim insanları bu rasathaneye gelerek yapılan çalışmaları izliyor ve bu çalışmalardan elde edilen verileri kullanıyorlardı.
O çağın NASA'sı adeta Semerkant'taki bu gözlemeviydi.
Uluğ Bey Timur Han'ın torunu olarak hem bir devlet yöneticisi hem de ileri düzeyde matematik ve astronomi alimiydi.
Elbette tüm vasıfları bunlardan ibaret değildi. O, daha çocuk yaşta Kuran-ı Kerim hatmetmiş bulunuyordu. Döneminin önemli İslam alimleri ile teşrik-i mesaide bulunarak onların ilimlerinden feyz almış; bu bilgileri bilimsel çalışmalarına katmıştır.
Bunların arasında kendi öğretilerine sadık bir talebe olarak Ali Kuşçu'nun adını da zikretmemiz icap eder. Zira, rasathanenin kütüphanesinde bulunan tüm elyazması bilimsel eserleri dönemin iktidar mücadelesi sırasında ağır bir risk altında olduğu bulunuşu dolayısıyla, Uluğ Bey'in de vasiyeti üzerine Ali Kuşçu bunların arasından kurtarabildiklerini yanına alarak Osmanlı Devletine sığınmıştır.
Fatih Sultan Mehmet tarafından himaye edilen Ali Kuşçu, Semerkant Rasathanesi"ndeki bilimsel verileri ve oradaki faaliyetlerden elde etmiş olduğu ilmî birikimi İstanbul'a taşımıştır.
Bu verilerin arasında önemli bir eser olarak Uluğ Bey'in 'Ziyc'i olan Yıldızlar Kataloğu'nu bilhassa belirtmemiz gerekir.
Şundan dolayı:
Uluğ Bey'in hesaplarına göre, yıldız yılının uzunluğu 365 gün, 6 saat, 10 dakika, 8 saniyedir. Şu anki rakamlara göre ise 365 gün, 6 saat, 9 dakika, 9,6 saniye olduğu tespit edilmiştir. Uluğ Bey'in hiç bir optik alet kullanmadan bir dakikanın altında bir farkla, günümüzden yaklaşık 600 yıl önce bu hesabı yapabilmiş olması, hiç şüphesiz onun sahasında bir deha olduğunu göstermektedir.
Bugün bile Kandilli Rasathanesi'nde Hicri ve Kameri aybaşlarının hesaplanmasında kullanılan kriter, Uluğ Bey Ziyc'inden faydalanılarak yapılmaktadır.
Altı asır önce başlatmış olduğumuz uzay ve astronomi ile ilgili bilimsel çalışmaların yeni bir evresine girmiş bulunuyoruz.
Son olarak, bu alanda faaliyet yürüten ve ülkemizi yeni evreye taşıyan tüm kurumlarımıza ve bilim insanlarımıza sonsuz minnettarlıklarımı belirtmek isterim, vesselam!
